Makatki zawieszano najczęściej w pomieszczeniach kuchennych, zwykle w ich centralnych miejscach, by były dobrze widoczne po wejściu do pomieszczenia. Najczęściej lokowano je nad stołem, obok kuchni, przy szafkach lub półkach na naczynia. Przywędrowały one do wielu państw europejskich z Niemiec i Holandii, gdzie używano ich powszechnie już w XIX wieku. Na przełomie XIX i XX stulecia zadomowiły się i w innych państwach Europy (Anglia, Austria, zachodnia Białoruś, Bułgaria, Czechy, Estonia, Francja – w tym kraju jedynie w Alzacji i Lotaryngii, Litwa, Łotwa, Macedonia, Polska, Rosja, Serbia, Słowacja, Szwecja, Ukraina, Węgry). Najpierw w domach mieszczańskich, potem robotniczych, a na koniec także i wiejskich. Największy rozkwit "makatkowej mody" przypada na okres od lat 20. XX do 50. tegoż stulecia. Na ich ogromną popularność wielki wpływ miały dwa czynniki: nie były zbyt kosztowne i stosunkowo łatwe w wykonaniu. Początkowo haft na makatkach był jednobarwny, przeważnie niebieski, w latach 30. XX wieku coraz częściej wielokolorowy. Następnie pojawiały się makatki gotowe do wykorzystania bezpośrednio po zakupie ozdobione drukiem jednobarwnym lub wielobarwnym.

Wizerunek zamieszczany na makatkach to tematyczny motyw składający się ze schematycznego i syntetycznego obrazka, często, ale nie zawsze uzupełnionego korespondującym z nim napisem. Makatkowe motywy są najczęściej materialnym odzwierciedleniem powszechnie znanej i popularnej, nie tylko w Niemczech dewizy tzw. trzech K (Kinder, Küche, Kirche - dzieci, kuchnia, kościół). Credo to określało tradycyjną rolę kobiety w XIX w. społeczeństwie i rodzinie, a makatki (o tematyce świeckiej i religijnej) spełniały rolę schematycznego obrazkowego vademecum ją ilustrującą. Ideą przewodnią tych przekazów było wskazanie wzorców do naśladowania dotyczących zarówno codziennego postępowania, jak i współżycia w rodzinie oraz społeczeństwie.

Mimo że, jak to zostało już powiedziane, „tematyka” makatkowych motywów we wszystkich krajach, gdzie występowały, była bardzo zbliżona, to jednak różniły się one nieco między sobą. Cechami wyróżniającymi były często przedstawiane na nich stroje regionalne, umowne obrazowanie tekstów muzycznych utworów ludowych i komponowanych przez profesjonalnych muzyków, a także próby odtworzenia dzieł malarzy. Natomiast wzorcami niezmiennymi i zawsze identycznymi były tzw. motywy holenderskie. Inspirację do ich powstania stanowiła ceramika o białym tle i charakterystycznej kobaltowej dekoracji. Od XVII w. produkowano ją w mieście Delft położonym w zachodniej Holandii. Malowano na niej holenderskie wiatraki, żaglowe łodzie, ludzi w strojach ludowych, pejzaże oraz ornamenty kwiatowo-roślinne.

Na wystawie pokazane zostaną makatki z prywatnej kolekcji Elżbiety i Piotra Branekovych.

Elżbieta Piskorz-Branekova