Ścieżka

 

Zbiory można oglądać w niedziele w godz. od 14.00 do 17.00 w Rudniku nad Sanem, ul. Mickiewicza 25.

 

Istnieje możliwość zwiedzenia Izby Pamięci w dni powszednie po uprzednim kontakcie drogą emailową: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript. lub telefoniczną: 602 749 972 (w jęz. polskim) lub 600 816 066 (w jęz. angielskim). 

 

Rudniczanie Wyznania Mojżeszowego 

 

 

 

Rudniczanie Wyznania Mojżeszowego - dzieci

 

 

 

Przedmioty i dokumenty rodzin żydowskich mieszkających w Rudniku nad Sanem

 

Chaim Halberstam (zwany Diwrej Chaim) ur. w 1793 r. w Tarnogrodzie, zm. 19.04.1876 r. w Nowym Sączu. Po ukończeniu nauk rabin w Rudniku nad Sanem, a od 1830 r. cadyk w Nowym Sączu. Założyciel dynastii chasydzkiej w Bobowej, Grybowie, Gorlicach, Żmigrodzie i Klausenburgu w Rumunii (żródło: https://www.loebtree.com/halberstam.html)

 

Yechezkel Shraga Halberstam, najstarszy syn Chaima Halberstama, ur. 1813 r. w Tarnogrodzie, zm. 19.12.1898 w Sieniawie. Rabin w Rudniku nad Sanem do 1848 r., potem rabin w Rozdole, Sieniawie i Stropkowie (źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/Yechezkel_Shraga_Halberstam)

 

Baruch Halberstam, syn Chaima Halberstama, ur. 1829 r., zm. 1906 r. Rabin w Rudniku nad Sanem w latach 1860-1867, potem rabin w Gorlicach (źródło: https://www.geni.com/people/Baruch-Halberstam-of-Gorlitz-s-5/335300029820014117)

 

Jakub Izaak Horowitz. Rabin w Rudniku nad Sanem od 1883 r. (źródło: https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/r/146-rudnik-nad-sanem/99-historia-spolecznosci/137962-historia-spolecznosci)

 

Zvi Hersh Halberstam, syn Barucha Halberstama, ur. 1851 r., zm. 1918 r. Rabin w Rudniku nad Sanem w latach 1897-1906 (źródło: https://www.geni.com/people/R-Zvi-Hirsch-Halberstam-Admur-Ridnik/6000000001851436852)

 

Jehuda Halberstam, syn Zvi Hersha Halberstama, wnuk Barucha Halberstama, prawnuk Chaima Halberstama, ur. 10.01.1905 r. w Rudnik nad Sanem, zm. 18.04.1994 r. w Netanyi. Znany jako Geniusz Rudnika. Rabin w Klausenburgu w Rumunii. Deportowany do Auschwitz z rodziną, potem do Dachau i Muldorf, przeżył. Żona i 10 dzieci zamordowani w Auschwitz (źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/Yekusiel_Yehudah_Halberstam)

 

Aryeh Lejb Teitelbaum, ur. 1857 r., zm. 1920 r. Rabin w Rudniku nad Sanem (źródło: https://www.geni.com/people/R-Aryey-Lieb-Teitelbaum-A-B-DKrzeszow-Ridnik/6000000001854898294)

 

Benjamin Halberstam, ur, 1891, zm. 1961. Rabin w Rudniku nad Sanem (źródła: https://kevarim.com/rebbe-benyamin-halberstam-teitelbaum-liphshitz/ i https://www.geni.com/people/Benyamin-Halberstam/6000000002048500117)

Zbiory w Izbie Pamięci były pozyskiwane i gromadzone przez Fundację „Ocalić od Zapomnienia” od 2019 r. W ich skład wchodzą fotografie pochodzące z zakładu fotograficznego „Mimoza” prowadzonego przed drugą wojną światową przez Stanisławę Skoczylasównę oraz pozyskane od potomków rudnickich rodzin żydowskich, a także od obecnych mieszkańców Rudnika nad Sanem. Oprócz fotografii w Izbie Pamięci są eksponowane książki, dokumenty oraz przedmioty kultu religijnego i codziennego użytku z terenu Rudnika. Fundacja gromadzi też dokumenty, książki i przedmioty z innych miejscowości wschodniej i południowej Polski. Zbiory Izby Pamięci należą do jednych z najbogatszych w regionie.

Identyfikacją osób z fotografii, wykonanych przez Stanisławę Skoczylasównę, zajmowały się Barbara Tutka i Joanna Chowaniec. Znaczną pomoc w identyfikacji udzielili: Żydowski Instytut Historyczny w Warszawie, Perets Zucker, Leon Juli oraz inni potomkowie rodzin żydowskich. Prace nad gromadzeniem zbiorów nadal trwają i kolekcja systematycznie powiększa się. Fundacja „Ocalić od Zapomnienia” liczy na pomoc w identyfikowaniu nierozpoznanych jeszcze osób na zdjęciach oraz zwraca się z prośbą do potomków rudnickich Żydów o możliwość udostępnienia rodzinnych zdjęć.

Jesienią 2022 roku zbiory zostały zdigitalizowane ze środków finansowych w ramach projektu: „Rudniczanie Wyznania Mojżeszowego – dawni mieszkańcy Rudnika nad Sanem” uzyskanych w konkursie Fundacji Instytut Regionalny na inicjatywy lokalne na rzecz tworzenia archiwów społecznych. W projekcie brali udział z ramienia Fundacji Barbara Tutka, Piotr Tutka, Joanna Chowaniec (wolontariusz) i Mariusz Małek (archiwizacja zbiorów na stronie internetowej Fundacji). Partnerami Fundacji w projekcie byli: Stowarzyszenie Absolwentów i Przyjaciół Liceum Ogólnokształcącego w Rudniku nad Sanem, Stowarzyszenie Harcerskie „SKAUFORT”, Towarzystwo Miłośników Ziemi Rudnickiej im. Ks. Franciszka Nicałka, Miejski Ośrodek Kultury w Rudniku nad Sanem i Publiczna Szkoła Podstawowa nr 1 im. Jana Pawła II w Rudniku nad Sanem. 

Izba Pamięci jest utrzymywana ze środków własnych Fundacji.

 

 

Żydzi mieszkali w Rudniku nad Sanem od II połowy XVI wieku do drugiej wojny światowej. W znaczący sposób przyczynili się do rozwoju rzemiosła i handlu, w tym koszykarstwa. Przed pierwszą wojną światową mieszkało w mieście 1200 Żydów, a przed druga wojną światową około 805 (około 27% ogółu mieszkańców Rudnika nad Sanem).

W okresie międzywojennym Żydzi posiadali dwie synagogi (jedną murowaną i jedną drewnianą), szkołę religijną Cheder, szkołę religijną dla dziewcząt Bet Jaakow, łaźnię (mykwę), dwa cmentarze (kirkuty) z XVIII i XIX wieku. Działały aktywnie organizacje: oddział Centralnego Związku Rzemieślników Żydów, organizacja robotników żydowskich Histadrut, organizacje syjonistyczne: Mizrachi, Hechaluc, Poalej syjon, organizacje młodzieżowe: Haszomer Hacair i związek harcerski Akiba, Stowarzyszenie Hatchija i Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne Perec. Ponadto istniały: biblioteka Hatchija, drużyna piłkarska Makabi (Maccabi) i Żydowski Klub Cyklistów. Społeczność żydowska pod względem sytuacji materialnej była zróżnicowana. Rynek miasta zamieszkiwały średnio zamożne i zamożne rodziny żydowskie, natomiast w przylegających do rynku uliczkach (np. Wałowej, Kasowej) mieszkały rodziny uboższe.   

Trzynastego września 1939 r. Niemcy wkroczyli do Rudnika nad Sanem, spalili synagogę, mykwę, Cheder, kilka domów żydowskich i zamordowali kilkudziesięciu Żydów. Pozostałych Żydów deportowali za rzekę San do sowieckiej strefy. W 1940 roku Niemcy zniszczyli nagrobki (macewy) z dwóch cmentarzy żydowskich. Zniszczone macewy Niemcy użyli do utwardzenia dróg.

Pewna część deportowanych do strefy sowieckiej Żydów zmarła potem z głodu i chorób na terenie Rosji i Kazachstanu. Po agresji Niemiec na Rosję w 1941 r. część rudnickich Żydów została zamordowana we Lwowie, Stanisławowie, Brzeżanach i innych miastach obecnej zachodniej Ukrainy. Ci, którzy pozostali, zostali zamordowani w okolicach Rudnika (w Ulanowie, Krzeszowie, Jarocinie) oraz w obozie zagłady w Bełżcu lub drodze do Bełżca. Żydzi z Rudnika, którzy wyemigrowali w okresie międzywojennym do Niemiec, Francji, Belgii, Holandii, zostali deportowani do różnych gett na terenie Polski, Protektoratu Czech i Moraw i Łotwy, skąd wysłano ich do obozów koncentracyjnych w Auschwitz, Majdanku, Stutthof (Sztutowo), Kulmhof am Nehr (Chełmno nad Nerem) i Dachau. Ci, którzy przeżyli wojnę, wyemigrowali do Izraela, Stanów Zjednoczonych, Francji i Australii.

Podkategorie